Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp là gì?
Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (hay CSR) đang trở thành một cụm từ ngày càng phổ biến, được nhắc tới thường xuyên trên các phương tiện thông tin đại chúng, trên các văn bản của Nhà nước, hay được lồng ghép trong các chương trình quảng bá sản phẩm của các công ty, tập đoàn.
Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp cũng là lĩnh vực được nhiều tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới, Liên hợp quốc, Cộng đồng châu Âu,… quan tâm thông qua các dự án hỗ trợ kỹ thuật cho các quốc gia đang phát triển như Việt Nam.
Trong buổi thuyết trình tại Hà nội vào tháng 10/2010 trước đại diện gần 1000 doanh nghiệp, Giáo sư Michael Porter, được mệnh danh là ” Cha đẻ của Chiến lược” , đã nhấn mạnh việc thực hiện các trách nhiệm xã hội doanh nghiệp là một phần của việc xây dựng chiến lược cho các doanh nghiệp trong bối cảnh cạnh tranh mới.
Ở Việt Nam, khái niệm trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR) mới chỉ thực sự nhận được sự quan tâm rộng rãi của xã hội sau khi một loạt vụ vi phạm của các doanh nghiệp
thải của VEDAN, hay gần đây là vụ việc Công ty Toyota Việt Nam bị tố cáo giấu lỗi kỹ thuật của xe Innova có thể gây nguy hiểm tính mạng cho người lái.
Khái niệm Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR)
Khái niệm CSR xuất hiện lần đầu tiên vào năm 1953 và là chủ đề gây ra cuộc tranh luận sôi nổi giữa hai trường phái quản trị công ty: ” đại diện” và ” đa bên” . Trường phái ” đại diện” cho rằng doanh nghiệp luôn coi lợi nhuận là mục tiêu tối thượng và doanh nghiệp phải có nghĩa vụ tạo ra lợi ích kinh tế cho các cổ đông/chủ sở hữu, và trách nhiệm xã hội là việc của Nhà nước, doanh nghiệp đã có nghĩa vụ nộp thuế với Nhà nước. Trường phái ” đại diện” cho rằng CSR chỉ là chiêu bài quảng cáo của các doanh nghiệp, là chương trình PR đạo đức giả và thực chất động cơ đằng sau những chương trình này vẫn là vì lợi nhuận của doanh nghiệp.
Ngược lại, trường phái ” đa bên” xem doanh nghiệp trong mối quan hệ ba bên (doanh nghiệp-xã hội-Nhà nước) cho rằng doanh nghiệp là một chủ thể của xã hội, sử dụng nguồn lực của xã hội và môi trường vì vậy có thể gây tác động tiêu cực tới xã hội và môi trường. Theo trường phái này, doanh nghiệp không thể chỉ vì lợi nhuận và doanh nghiệp ngay từ đầu đã đóng vai trò của một ” công dân” trong xã hội với tất cả nghĩa vụ và quyền lợi của một công dân trong xã hội. Đây là lý do ra đời khái niệm ” công dân doanh nghiệp” trong trào lưu CSR.
Mặc dù CSR đã trở thành một cụm từ phổ biến trên khắp thế giới, nhưng không nghĩa là có một định nghĩa hay cách hiểu thống nhất về CSR, mà tùy vào điều kiện, đặc điểm, văn hóa và trình độ phát triển của từng quốc gia mà cách hiểu về CSR có thể khác nhau đối với từng nước. Ví dụ, Keith Davis (1973) đưa ra một khái niệm khá rộng ” CSR là sự quan tâm và phản ứng của doanh nghiệp với các vấn đề vượt ra ngoài việc thỏa mãn những yêu cầu pháp lý, kinh tế, công nghệ” . Trong khi Carroll (1999) đưa ra một khái niệm rộng hơn của CSR: ” đó là tất cả các vấn đề kinh tế, pháp lý, đạo đức, và những lĩnh vực khác mà xã hội trông đợi ở doanh nghiệp trong mỗi thời diểm nhất định” . Theo Matten và Moon (2004): ” CSR là một khái niệm chùm bao gồm nhiều khái niệm khác như đạo đức kinh doanh, doanh nghiệp làm từ thiện, công dân doanh nghiệp, tính bền vững và trách nhiệm môi trường” .
Có ý kiến cho rằng, CSR là khái niệm ” động” và luôn được điều chỉnh để thích nghi với bối cảnh phát triển kinh tế, chính trị, xã hội. CSR cũng được vận dụng theo những cách khác nhau đối với từng ngành công nghiệp hay lĩnh vực kinh doanh và nhiều khi là theo sức ép về việc đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng của ” Bên mua” .
7 lĩnh vực liên quan đến trách nhiệm xã hội doanh nghiệp
Năm 2010, Tổ chức ISO đã ban hành bộ tiêu chuẩn chất lượng ISO 26000, bao gồm 7 lĩnh vực liên quan đến trách nhiệm xã hội doanh nghiệp. Đây có thể được xem là khuôn khổ toàn diện nhất về trách nhiệm xã hội doanh nghiệp giúp hướng dẫn các doanh nghiệp tự đánh giá được doanh nghiệp của mình đã có ” trách nhiệm” như thế nào trên các lĩnh vực như: quyền lợi người lao động, quyền lợi người tiêu dùng, bảo vệ môi trường, cạnh tranh bình đẳng,… Từ đó, mỗi doanh nghiệp sẽ có kế hoạch cụ thể để nâng cao năng lực về TNXH.
7 lĩnh vực của bộ tiêu chuẩn chất lượng ISO 26000 bao gồm:
+ Quản trị tổ chức
+ Quyền con người
+ Người lao động
+ Môi trường
+ Ngay thẳng trong hoạt động
+ Người tiêu dùng
+ Tham gia hoạt động cộng đồng
Quản trị tổ chức đề cập đến các vấn đề về trách nhiệm giải trình, tính minh bạch, hành vi đạo đức, tôn trọng lợi ích đối tác, tuân thủ luật pháp, tuân thủ các quy chuẩn quốc tế,…;
Quyền con người đề cập đến các vấn đề như sự phân biệt đối xử với các nhóm dễ bị tổn thương, quyền công dân, giải quyết sự bất bình, hay việc đáp ứng các quyền lợi và nguyên tắc căn bản trong công việc;
Người lao động liên quan đến vấn đề việc làm và các mối quan hệ lao động, điều kiện công việc, bảo hiểm, sức khỏe và an toàn trong công việc, đào tạo và phát triển trong công việc;
Môi trường liên quan đến các vấn đề phòng ngừa ô nhiễm, sử dụng nguồn lực bền vững, giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường, đa dạng sinh học, khôi phục sinh vật tự nhiên,…;
Ngay thẳng trong hoạt động bao gồm các vấn đề về chống tham nhũng, cạnh tranh bình đẳng, tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ, thúc đẩy trách nhiệm xã hội trong chuỗi giá trị,…;
Các vấn đề liên quan đến người tiêu dùng bao gồm tiếp thị bình đẳng, hợp đồng mua bán bình đẳng, bảo vệ sức khỏe và an toàn cho người tiêu dùng, tiêu thụ bền vững, dịch vụ hậu mãi, giải quyết khiếu nại khách hàng;
Tham gia hoạt động cộng đồng liên quan đến các hoạt động ngoài kinh doanh của doanh nghiệp như văn hóa, giáo dục, y tế, tạo việc làm, giúp nâng cao đời sống kinh tế, xã hội của cộng đồng.
Không giống như các bộ tiêu chuẩn ISO9000, ISO14000 hay SA8000, là những bộ tiêu chuẩn mang tính bắt buộc mà để đạt được, doanh nghiệp phải trải qua một quá trình xây dựng, hoàn thiện các quy trình hoạt động và được đánh giá bởi các tổ chức chất lượng, ISO26000 không mang tính bắt buộc mà đóng vai trò như bộ tài liệu hướng dẫn cho các doanh nghiệp trong việc thực thi CSR.
